Włoska Akademia Jeździecka - La Delia

 

Fig. 1. Rekonstrukcja akademii Delia. Rysunek: Marcin Ruda

Włoski styl jazdy był w XVI-XVII wieku swego rodzaju wyznacznikiem jakości w Europie. Każdy jeździec chciał jeździć jak Włosi, których uważano za wzór w sztuce jazdy konnej, co zaowocowało wysyłaniem do włoskich ośrodków edukacyjnych i mistrzów młodej szlachty z całej Europy. Uczyli się tam nie tylko jazdy konnej, ale także woltyżerki, strzelectwa, fechtunku, tańca, muzyki, matematyki, arytmetyki, geografii, żeglarstwa, pisania i języków.

Potwierdza to krótko i zwięźle Williama Cavendisha- ‘Ta szlachetna i doskonała sztuka [jazdy konnej] została po raz pierwszy zapoczątkowana i wynaleziona we Włoszech, gdzie wszyscy Francuzi i wiele innych narodów udawali się, aby się jej uczyć.’.

A o tym, jak popularnym ośrodkiem kultury jeździeckiej były Włochy i jak wielki wpływ wywarły na nią, szeroko można przeczytać TUTAJ.

    

    Głównym celem powstania tego typu akademii było reaktywowanie tradycji rycerskich i militarnych, które miały mieć wartości jednoczące i zacieśniające więzi. Oczywiście akademia miała również szkolić młodych szlachciców do ewentualnego udziału w wojnie, a także wyznaczać szlachcie rolę w mieście poprzez ich obecność w ważnych publicznych momentach, święta, takich jak karuzele, turnieje i pojedynki. Dlatego też, w wielu miastach włoskich w XVI i XVII wieku szybko rozwijały się akademie wojskowe, jednak najsłynniejszą była ta w Padwie.

Fig. 2. Wyścig dżokejów w Prato della Valle w Padwie - XVIII wiek. Źródło: padovamusei.it

Fig. 3. Karuzel na dziedzińcu Palazzo Barberini ku czci Krystyny Szwedzkiej, 28 lutego 1656 r. Źródło: wikimedia.org

    Inicjatorem powstania akademii w Padwie był wenecki patrycjusz i kapitan Pietro Duodo. Akt założycielski i prawa Akademii zostały podpisane przez grupę padewskiej szlachty 7 lutego 1608 r., gdzie Duodo został Protektorem i Wieczystym Patronem Akademii.

La Delia – tak nazwano tę uczelnię na cześć wyspy Delos, na której według legendy urodzili się Apollo i Diana, gdyż według założycieli miała ona łączyć sztuki piękne z matematyczno-militarnymi, reprezentowanymi właśnie przez tych bogów.

 

Sztuka matematyki

    Pietro Duodo był blisko związany z Galileo Galilei, który na prośbę Duodo został wezwany do opracowania programu nauczania matematyki akademii Delia.

Program matematyki wojskowej obejmował: podstawy arytmetyki rozmieszczenia wojsk, geometrię i stereometrię, znajomość nauk mechanicznych i zastosowań w maszynach i instrumentach wojennych, ćwiczenia artyleryjskie, posługiwanie się kompasem i innymi przyrządami topograficznymi.

Na potrzeby akademii powstał w 1665 r. podręcznik ‘Matematiche distribution per vso della illustrissima Accademia Delia di Padoua: doue in sei trattati breuement si ristringono aritmetica, geometria, trigonometria pratiche: fortificazione, sfera, e geografia’ autorstwa Valeriano Bonvicino.

Fig. 4. Podręcznik Valeriano Bonvicino. Źródło: books.google.com

Sztuka jeździecka

W 1610 roku Valerio Piccardini został pierwszym mistrzem jazdy konnej i w ‘Accademia Delia’ zwano go, jako ‘cavallerizzo’ (profesor jeździectwa), a jego obowiązki były precyzyjnie określone w statucie: uczyć szlachciców jeździć konno w podróżach, na maneżu, w turniejach, pojedynkach i karuzelach. Uczył także jeźdźców prezentować się, pozdrawiać i prowadzić konia w różnych figurach.

Valerio był autorem traktatu jeździeckiego zatytułowanego ‘SCRITTI De Cavaleria, Giustezza de manegi, et effetti delle Briglie / De Valerio Piccardini Brevemente spiegati per darli à Sig: suoi Scolari’ [Pisma o jeździectwie, poprawności manewrów i efekcie kiełzn / Valerio Piccardini krótko opisuje, aby dać go swoim uczniom], co wskazuje, że praca ta była dedykowana uczniom autora (którzy podczas podróży edukacyjnych kopiowali traktaty, a następnie wracali z rękopisami do rodzinnego miasta, aby je dalej studiować i odpowiednio szkolić konie). Sugeruje się również, że traktat ten został napisany na potrzeby omawianej akademii.

Valerio opisał nie tylko ćwiczenia i wzory typowe dla sztuki jeździeckiej tamtego okresu, ale także to, jak wybrać konia na podstawie umaszczenia, cech, budowy i jakich schorzeń unikać. W ostatnim rozdziale opisał wiele rodzajów kiełzn, kawekanów i innych narzędzi w tym sposób ich użycia. W wersji z Vatican Library przedstawił także pracę z jednym pilarem.

Fig. 5. Traktat Valerio Piccardini. Źródło: archive.org

    Kolejnym mistrzem jazdy konnej był Gio. Batta Palmieri, który jednak nie pracował tam długo. Był on ojcem Lorenzino Palmieri (który pełnił również funkcję mistrza w akademii) i napisał w 1625 roku traktat o tytule ‘Perfette regole, et modi di caualcare di Lorenzino Palmieri fiorentino (...) dove con somma chiarezza si mostra, e con facilità s'insegna, come si possi ridurre ogni cauallo alla intiera perfettione: Et insieme si tratta della natura de'Cavalli; si propongono le loro Infermità; s'additano gli Rimedi per curarle.’.

Palmieri opisuje jak prawidłowo trenować konia w ćwiczeniach i do walki, opisuje rasy koni w tym neapolitańską, opisuje działanie kiełzn i ich rodzaje, proporcje koni, choroby i ich leczenie.

Fig. 6. Traktat Lorenzino Palmieri. Źródło: books.google.com

     

Nauczycielem jazdy konnej w latach 1636-1638 był tam również Paolo d'Aquino, którego traktat jeździecki ‘Disciplina del Cavallo’ z 1636 r. zachował się do naszych czasów.

Książka napisana jest w stylu dialogu dwóch mistrzów, a autor skupił się na opisaniu prawidłowego wykonywania ćwiczeń oraz rozwiązywaniu problemów z koniem. Opisał także pracę z filarem i chody boczne wokół niego. Na koniec krótko omówił, jak dobrać odpowiednie kiełzno do wewnętrznej budowy pyska konia.

Fig. 7. Traktat Paolo d’Aquino. Źródło: books.google.com

    Innymi mistrzami akademii byli Santapaulina (dziadek i wnuk). Luigi Santapaulina był zatrudniony jako mistrz w latach 1692-1700, gdzie w 1696 roku opublikował traktat o tytutle:  ‘L'arte del cavallo di Nicola, e Luigi Santapaulina, divisa in tre libri. Ne primi due, che son di Nicola, si tratta l'arte di ridurre a tutta perfettione il cavallo. Nel terzo, che è di Luigi, al presente caval.zo della nobil.ma Accademia Delia di Padova, vi si aggiunge il modo di usarlo in... ‘, gdzie opisał pracę młodego konia w pilarze, ćwiczenia jeździeckie, wzory, typy końskiej natury, narowy, szkołę nad ziemią, rodzaje baletów dworskich z końmi i wreszcie cechy konia do wojny.

Co ciekawe, Luigi opisuje (późniejsze) nieco zmienione wykonanie ćwiczeń jak na przykład ‘repolone’ (fr. ‘passade’), gdzie zmiana nogi prowadzącej następuje po obrocie na końcu linii prostej, a nie jak to robili poprzedni mistrzowie – przed obrotem.

Posługuje się też inną (nową) definicją ‘tempo’ i ‘contratempo’, gdzie nie jest to już narzędzie do mierzenia czasu i ilości wykonanych ruchów, ale jest to już ‘poprawne’ i ‘niepoprawne’ wykonanie danego elementu.

 

Fig. 8. Traktat Santapaulina. Źródło: books.google.com

 

Na video możemy zobaczyć Dominic’a Sewell’a wcielającego się w rolę William’a Cavendish’a przyjmującego w naukę jazdy konnej młodych szlachciców. Wszystko nagrane w Bolsover Castle i jego małej krytej hali o wymiarach 9 na 33 m.

Sztuka szermierki

 

Pierwszym nauczycielem szermierki był Bartolomeo Tagliaferro, a do jego obowiązków należała nauka posługiwania się kopią, mieczem, rapierem, bronią obuchową, sztyletem i piką.

Zachował się traktat szermierczy z 1653 r. autorstwa innego mistrza broni z ‘Accademia Delia’, Francesco Alfieri. Wspomina, że szermierkę na długie miecze ceniło wiele narodów, które przybywały do akademii- ‘To szlachetne ćwiczenie jest bardzo często praktykowane w mojej szkole przez Włochów, Polaków, Francuzów i Niemców i jest wysoko cenione wśród wielu narodów (…)’.

Fig. 9. Traktat Francesco Alfieri. Źródło: books.google.com

Lokalizacja Akademii

Fig. 10. Współczesny widok akademii z wieży zamku Carrarese. Zdjęcie: Marcin Ruda

    Doża Leonardo Donà ulokował akademie w starej cytadeli naprzeciw zamku Carrarese, gdzie obecny plac Accademia Delia wychodzi na rzekę Bacchiglione. Plac do jazdy konnej miał kształt rombu (około 14x65x38 metrów) i pojedynkową kurtynę (być może montowaną okazjonalnie) na środku placu jak widać to na Fig. 11.

Fig. 11. Rysunek Delia Academy z manuskryptu vol. 629- 17th century. Źródło: commons.wikimedia.org

    Uważa się, że architektem, który zaprojektował budynki akademii w latach 1608-1609 był Vincenzo Dotto. W głównym budynku (budynek na prawo- Fig. 11) znajdowała się ‘bardzo duża zadaszona hala do jazdy konnej w deszczową pogodę’, a na piętrze, na które wchodziło się wielką otwartą klatką schodową, znajdowały się pomieszczenia wykorzystywane do wykładów z nauk wojskowych oraz do ćwiczeń szermierki i broni drzewcowej. Główna sala była sklepiona i ozdobiona sztukaterią i obrazami autorstwa Gaspare Giony i Giovana Battisty Bissoniego.

Fig. 12. Zdjęcie krytej hali sprzed World War II. Źródło: Umberto Martuscelli

    Wschodni budynek (górny na Fig. 11) służył, jako stajnia mogąca pomieścić do stu koni oraz powozownie. Na wyższych piętrach mieszkał ‘cavallerizzo’ – najbardziej szanowany, poszukiwany i najlepiej opłacany mistrz akademii Delia. Nadal możemy zobaczyć część jego mieszkania w wieży, która prowadzi do kościoła San Giovanni, jedynej ocalałej części tego wspaniałego kompleksu po niszczycielskim pożarze, który strawił go w 1798 roku.

Fig. 13. Akademi na mapie autorstwa Giovanni Valle- 1784. Źródło: commons.wikimedia.org

Czas upadku

Akademia prężnie działała przez pierwsze trzy dekady swojego istnienia, po czym weszła w okres schyłku, kiedy to przestała wypełniać powierzone jej zadania. Giovanni Santinello upatruje przyczyny w zmianie sytuacji Republiki Weneckiej i jej polityce wobec kontynentu.

Oficjalny koniec Akademii nastąpił 22 lipca 1801 roku. 

Ja i słoneczny plac 'Accademia Delia' w Padwie- czerwiec 2023

PS

Powyższy artykuł oparty jest na "La scienza nascosta nei luoghi di Padova: L'Accademia Delia" i na książce "Galileo e la cultura padovana: convegno di studio promosso dall'Accademia Patavina di Scienze Lettere ed Arti nell'ambito delle celebrazioni galileiane dell'Università di Padova, 13-15 febbraio 1992".