W opisach bitew, potyczek czy ćwiczeń,
możemy znaleźć czasem takie sformułowania jak: „konia obrócić głową gdzie był zad”, lub „na miejscu obrócić”, lub „obrócić
się po koniu”,
Jan
Tarnowski w 1588 roku pisał o wyszkoleniu wojsk Polskich:
„I przeto trzeba tak hufy sprawić, aby hufem żadnym nie kierować, ale aby się każdy gdyby rozkazano na miejscu obrócił, iż by mógł czoło uczynić gdzie by chciał, na miejscu się jedno obróciwszy, gdyby nieprzyjaciel w bok albo w zad wyskoczyć chciał.”[1]
Hektor
Szymanowski z Klęczan r. 1642 daje dokładny opis wojsk husarskich zgromadzonych pod Kamieńcem by odeprzeć potęgę
turecką dowodzoną przez samego Murada IV.
„Chorągwie się po koniu sprawnie obracają i na miejscach wiadomych już swoich stawiają.”[2]
Andrzej
Maksymilian Fredro w 1670 pisał:
„…szeregami całą chorągiew ćwiczyć kopje (jak do potrzeby [bitwy] w szyku stanąwszy) składać, obracać się po koniu…”[3]
„…ogni
siata che darete la volta, in qualunque mano se sia, tenere questa misura di ponergli la testa dov’egli tiene la groppa,
et chiuder la volte in quella parte, verso la qual’era il vostro viso, quando
l’incominciaste." [5]
„… za każdym razem, gdy wykonujesz volte, na jakąjkolwiek rękę, zachowaj tę miarę, aby umieścić jego głowę tam, gdzie on trzymał zad, i zamknij volte w tej części, w którą był wcześniej skierowany twój wzrok, kiedy ją zacząłeś .”
Również Włoch Antonio Pirro Ferraro
(nauczyciel Krzysztofa Dorohstajskiego) w rozdziale „Ultima Avertimenti Per Stringere
il Cavallo al Repulone” z roku 1602 opisuje to podobnie oraz podaje Włoską nazwę tego manewru "mezza volta" (pół obrót) [6]:
"...zawracacie w tył,
aby w tym samym miejscu zrobić volte, wykonać [ją] bez niepokoju, redukować samymi [przednimi] nogami, tam
gdzie poprzednio był stopami [tylnymi nogami]; w ten sposób, zrobicie z "tempem", nie
tylko pod względem jego "mezza volta" [pół obrótu] "
„…and in
that manner [turn] bring his forepart above, until he become into the path
againe, so that his head stand where his
hinder part stood,…”[7]
„…i w tym
manewrze [obracaniu] zabierz jego przód ponad [podnosić], puki nie będzie z powrotem na
ścieżce, więc wtedy jego głowa stanie
tam gdzie stał jego tył,…”
"Na koniec utworzysz i zakończysz
„passade”, tak aby Koń był głową w
miejscu, w którym poprzednio miał zad, kiedy zacząłeś lekcję, która nazywa
się po prostu „passade”,…”
Również
Anglik Thomas Bedingfild w pracy „The Art of Riding" z 1584 piszę:
„If you like to use the same order in
turning your horsse, you may doo it in this manner. When you have set your
horsses head strait in the same path and
place where he stood with his heels, without putting him any whit
forward;…”[9]
„Jeśli chcesz używać tych samych zasad przy
obracaniu konia, możesz to zrobić w ten sposób. Kiedy ułożysz głowę swojego konia prosto na tej samej
ścieżce i miejscu, w którym stał piętami, nie wysuwając go ani odrobinę do
przodu;… ”
"Konieczne jest również,
abyś wiedział, zanim pójdziesz prostym torem Repellonów, [idź] kłusem, a kiedy
zbliżasz się do końca [ścieżki], [i] wtedy chcesz [iść] stępępem, [i] nie
powinieneś podnosić (sprawić ekscytacji konia głosem itp.), bez zatrzymań z
pewną ręką na wprost. I w którym (kiedy) chcesz go obrócić, tylko podekscytować[go]
językiem, aby wkrótce zorganizować go z małym „rotschenem” (uderzeniem palcatem?)
I zgodnie (można też popędzić), [go] po boku, którym chcesz, [zrób] ciasną
Voltę z wdziękiem, również stabilną i słuszną, również nie przyjmuj zbyt
wysokiego kształtu (nie podnoś konia zbyt wysoko), aby głowa stanęła tam, gdzie
był zad, i ten [tekst] dotyczy „pół czasu” (mezzo tempo)."
Wszystkie te prace opisują obrót, jaki
wykorzystuje się w bardziej zaawansowanych Repellonach.
Obrót ten Włosi nazywali „mezza volta”, czyli „pół volta” o promieniu równym „niemal długości konia”, i wyglądał on dokładnie tak jak poniżej [11]:
Był to obrót w postaci ciasnego pół piruetu o trzech skokach (o ile był wykonany w galopie).
Mamy, więc korelacje miedzy tym konkretnym sformułowaniem: „konia obrócić głową gdzie był zad”, a konkretnym ćwiczeniem dobrze opisanym pod względem wykonania technicznego zawartym w jeździeckich traktatach Europejskich tamtej epoki.
Florian Zebrzydowski zalecał by ćwiczyć zmianę frontu formacji w razie pogoni przeciwnika całym hufem, by ponownie ustawić się do niego "twarzą". Gdzie powinni po przebiegnięciu za linie swoich jednostek "na miejscu obracać".[12]
PRZYPISY:
[1] Tarnowski, Jan. "Ustawy prawa ziemskiego polskiego: dla pamie̜ci lepszej krótko i porza̜dnie z statutów i konstytucyj zebrane, z przydatkiem o obronie koronnej,i o sprawie i powinności urze̜dników wojennych, J. M. pana Jana Tarnowskiego", Kraków; Czas, 1858, s. 16.
[2] Wójcicki, Władysław. "Obrazy starodawne, Tom 1", Warszawa; Nakładem G. Sennewalda Księgarza 1843, s. 29.
[3] Górski, Konstanty. "Historya jazdy polskiej", Krakró; Wydawn. Artystyczne i Filmowe, 1894, s. 90.
[4] Niemcewicz, Julian. "Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze z rękopisów, tudzież dzieł w różnych językach o Polszcze wydanych, oraz z listami oryginalnemi królów i znakomitych ludzi w kraju naszym, Tom 2", Lipsk; Breitkopf i Haertel 1839, s. 280.
[5] Tobey, Elizabeth. Federico Grisone's "The Rules of Riding". Tempe, Arizona: ACMRS, 2014., s. 231.
[6] Ferraro, Pirro. "Cavallo Frenato", Neapol; Antonio Pace 1602, s. 49.
[7] Ashley, John. "The Art of Riding, set foorth in a breefe treatise, with a due interpretation of certeine places alleged out of Xenophon, and Gryson, very expert and excellent horsemen; wherein also the true vse of the hand by the said Grysons rules and precepts is speciallie touched; and how the author of this present worke hath put the same in practise; also what profit men may reape thereby; without the knowledge whereof, all the residue of the art of riding is but vaine. Lastlie, is added a short discourse of the chaine or cauezzan, the trench, and the martingale: written by a gentleman of great skill and long experience in the said art", London; Henrie Denham 1584 s. 28.
[8] Solleysel, Jacques. "Le véritable parfait maréchal... par de Solleysel", Trévoux 1668, s. 356
[9] Bedingfild, Thomas. "The art of riding conteining diuerse necessarie instructions, demonstrations, helps, and corrections apperteining to horssemanship; written at large ... a man most excellent in this art. (1584)", London; Henrie Denham 1584 s. 82.
[10] Grisone, Federico. "Künstlicher Bericht und allerzierlichste beschreybung des Edlen”, Wurzburg; Getruckt durch M. Manger in Verlegung G. Willers, 1570, s. 58.
